- Koncepcje ekonomiczne i prognozy gospodarcze młodszej szkoły historycznej
Idee młodszej szkoły historycznej zaczęły się rozwijać w latach siedemdziesiątych XIX wieku Niemczech po zakończeniu procesu zjednoczenia. Zyskały one miano idei kierowanych do państw, w których widoczne było zacofanie gospodarcze, a produkcja kapitalistyczna rozwijała się stosunkowo powoli. Na uwagę zasługuje również fakt, iż idee te wędrowały głównie na Wschód, ciesząc się tam ogromną popularnością1. Miejsce ekonomii w szkole historycznej zajęły szczegółowe badania z dziedziny historii gospodarczej. G.Schmoller jako przedstawiciel prawicowego skrzydła kładł główny nacisk na sposób prezentowania zjawisk społecznych, który opierał się na przedstawianiu w otoczeniu innych zjawisk, przez co chciał stworzyć nową dyscyplinę naukową, taką jak: ogólna nauka o społeczeństwie, oparta na analizie gospodarki. W opozycji do starszej szkoły historycznej G.Schmoller uważał, że istnieją prawa ekonomiczne, ale ich sformułowanie powinno być poprzedzone analizą materiału faktograficznego i empirycznego, czego brakowało w ekonomii klasycznej. W swej głównej pracy pt.: „Zarys ekonomii politycznej” podejmuje próbę wyjaśnienia wpływu czynników naturalnych oraz postępu technicznego na proces gospodarowania. Opowiadał się również za interwencjonizmem państwowym, głównie w dziedzinie polityki socjalnej, co stanowiło podstawę rozwoju Niemiec w duchu państwa opiekuńczego. Z upływem czasu uznał, że w pewnym stopniu ekonomia jest dyscypliną nomotetyczną, uznając istnienie praw okresowych. Zgodnie z tym poglądem istnieją prawa ekonomiczne, ale nie mają one charakteru uniwersalnego. Działają tylko w określonym przedziale czasowym na konkretnym terytorium. W odróżnieniu od przedstawicieli starszej szkoły historycznej G.Schmoller nie krytykuje izolacji zjawisk gospodarczych. Uważa, że jest to niezbędne, aby dokonać ich poprawnej obserwacji i analizy. Wyraża natomiast poważne wątpliwości, co do istnienia historycznych praw rozwojowych. Za podstawowy błąd uznaje absolutny charakter praw klasycznych, uzyskiwanych na podstawie badań dedukcyjnych, opartych na jednym motywie działania gospodarczego, co w rezultacie prowadzi do otrzymania fałszywego obrazu rzeczywistości, który jest nieprzydatny do dalszych badań z dwóch względów. Po pierwsze, motyw ten może nie występować powszechnie, a gdy występuje ma różne natężenie, co świadczy o różnych jego wpływach na proces gospodarowania. Pojedyncze obserwacje, cząstki życia społecznego nie mogą stanowić podstawy do formułowania ogólnych praw. Po drugie działanie gospodarcze jest niczym innym, jak skutkiem występowania wielości motywów egoistycznych i altruistycznych, których nasilenie jest zmienne w czasie i przestrzeni, co powoduje powstanie różnych rezultatów.
Szukasz Dostawcy, Usługodawcy, Producenta - wejdź na nasz wykaz firm
Motywy te ulegają ewolucji poprzez historyczny rozwój kultury i moralności2. Pierwotnie głównym motywem egoistycznym był instynkt przetrwania, sprowadzający się do zaspokojenia głodu i zachowania gatunku. Z chwilą rozwoju form wymiany między ludźmi na pierwszy plan wysuwa się instynkt posiadania, który przejawia się chęcią posiadania pieniędzy i różnego rodzaju dóbr.
Uzasadniona jest identyfikacja okresowych praw odnoszących się do poszczególnych epok rozwoju. Stanowisko G.Schmollera znacznie różni się od stanowisk prezentowanych w starszej szkole historycznej. Taka postawa zbliżyła się do poglądów nowoczesnej ekonomii teoretycznej.
Następcą G.Schmollera był jego uczeń W.Sombart, który swoje zainteresowania kieruje ku pojęciu kapitalizmu i funkcjonowania gospodarki kapitalistycznej. W historii myśli ekonomicznej zapisał się on, jako twórca oryginalnej teorii rozwoju gospodarczego. Podobnie jak poprzednicy stwierdził, że aktywność gospodarcza człowieka winna być rozpatrywana na tle społecznym i politycznym3. Współzależność różnych dziedzin życia społecznego pozwala na wyróżnienie czynnika sprawczego, który wpływa na cały proces rozwoju, a są nim motywy psychologiczne, które rządzą zachowaniem ludzkim. Mimo różnorodności czynników warunkujących działania ekonomiczne, można je wszystkie wyrazić w instytucjach społecznych posiadających wspólna cechę, jaką jest duch gospodarczy. Podejmuje próbę dokonania periodyzacji rozwoju gospodarczego oraz scharakteryzowania systemów ekonomicznych.
Szukasz portalu z luksusowymi noclegami - tylko Hotele SPA na Vipturystyka.pl
Dokonując szczegółowej analizy zjawisk gospodarczych W.Sombart wyróżnia trzy stadia rozwoju gospodarczego:
- gospodarka indywidualna
- gospodarka okresu przejściowego
- gospodarka społeczna.
Rodzaje te sprowadza jedynie do stylów ekonomicznych egzystencji ludzkiej, wynikających z motywów najbardziej charakterystycznych dla tego społeczeństwa. Popierał koncepcję J.Saya w sferze prawa rynków, które stało na straży harmonijnego rozwoju gospodarki kapitalistycznej. Tym samym odrzuca tezę, że istotą kapitalizmu jest kryzys nadprodukcji. Głosił zupełnie przeciwstawny pogląd, traktując kapitalizm jako narzędzie walki z kryzysem, formułując teorię zorganizowanego kapitału. Dużo czasu poświęcił badaniom procesu rozwoju kapitalizmu, a głównie jego genezie. W badaniach uwzględnił czynniki etyczne i religijne, prawne oraz polityczne, co pozwoliło mu sformułować pogląd, że „gospodarkę cechuje odpowiednia psychika gospodarcza”, przejawiająca się w określonych zasadach gospodarczych4. Nie należy zapominać również o wpływie zachowań i psychiki ludzkiej. Zatem za podstawę ukształtowania się kapitalizmu uznał czynnik psychologiczny, wywodzący się głównie z narodu żydowskiego, klasyfikując Żydów na wzór społeczeństwa kapitalistycznego.
Zagłębiając się w problem kapitalizmu wyodrębnił trzy fazy jego rozwoju: pierwsza to okres wieku XIII do początku rewolucji przemysłowej w 1750 r., druga sięgała do pierwszej wojny światowej i trzecia to okres powojenny. Decydująca fazą rozwoju był okres drugi i wtedy też wykształciły się podstawowe elementy teorii kapitalizmu:
- dążenie do maksymalizacji funkcji celu (dochodów), która motywuje do działania,
- zapewnienie odpowiedniej konkurencji
Za powodzenie procesu gospodarczego w kapitalizmie odpowiada przedsiębiorca, który zarówno organizuje produkcję, utrzymuje więzi handlowe z innymi podmiotami gospodarczymi, dba o stronę inwestycji i innowacji w dziedzinie produkcji.
Z powyższych danych wynika, że niepożądaną strukturą rynkową jest monopol, który ogranicza rozwój kapitalizmu i zdrowej konkurencji, a monopolista dokonując wyborów nie musi kierować się rachunkiem ekonomicznym.
Ostatnia forma kapitalizmu charakteryzowała się rozwojem innych form gospodarowania, opartych na własności państwowej, spółdzielczej i publiczno-prywatnej, co spowodowało osłabienie roli czystego kapitalizmu, a nowe formy gospodarowania (głównie korporacje i działalność związków zawodowych) zwiększyły stabilność systemu.
Gospodarstwa Agroturystyczne w Jednym miejscu - Agroturystyka!
Coraz szerzej działające związki zawodowe stały się głównym przedmiotem badań L.Brentano. Sądził on, że działalność tych związków może stanowić narzędzie rozwiązania problemów kapitalistycznych, związanych z konfliktami między klasą robotniczą, a klasą kapitalistów (właścicieli fabryk). Najprostszą metodą zażegnania konfliktu jest proces negocjacji, który doprowadzi do wytworzenia ustawodawstwa fabrycznego, regulującego życie socjalne robotników w sferze ubezpieczeń i spółdzielczości. Nowa forma gospodarowania określana mianem karteli pozwalała na ustabilizowanie gospodarki niemieckiej. Z drugiej strony L.Brentano nie traktował tego, jak procesu koncentracji kapitału, a jedynie jako zorganizowaną formę kapitalizacji6. W sferze rolnictwa nie był zwolennikiem koncentracji ziemi, ponieważ drobne gospodarstwa rolne cechuje większa trwałość, a poza tym nie do przeskoczenia jest prawo malejącej wydajności gleby.
Kolejny przedstawiciel szkoły historycznej M.Weber rozwija ją jeszcze bardziej w kierunku socjologicznym do tego stopnia, że jego zainteresowania przyczyniły się do powstania tzw. typologicznej odmiany socjologizmu7. Prowadził badania nad szerokim zastosowaniem uwarunkowań społecznych w procesach gospodarczych. Zajmując się analizą powiązań między trzema dyscyplinami naukowymi: ekonomia, socjologia i psychologia zaakceptował istnienie obiektywnych praw socjologiczno- prawnych. W opozycji do poprzedników odrzuca postulat stosowania zwykłego opisu w ekonomii. Na podstawie dokonywanych uogólnień materiału historycznego można tworzyć „typy idealne”, które stanowią pewnego rodzaju modele ekonomiczne. Na podstawie tych typów można było dokonywać segregacji zebranych faktów, a także powinny one stanowić narzędzie ułatwiające zrozumienie otaczającego świata i występujących w nim zjawisk. Używając „typów idealnych” łatwiej jest formułować hipotezy i systematyzować materiał faktograficzny, a także interpretować otaczający świat. M.Weber podsumowując swoje rozważania na temat praw ekonomicznych i dochodzi do wniosku, że jest to schemat racjonalnego działania, dedukowany w oparciu o konstrukcje obiektywnych systemów gospodarczych. Interesującym stwierdzeniem ze strony M.Webera było powiązanie kapitalizmu z reformacją, który stwierdził, że narodziny protestantyzmu wpłynęły na rozwój kapitalizmu. W pierwszej kolejności widoczne było to w Anglii, a w czasach mu współczesnych proces ten szczególnie silnie się rozwijał w Niemczech. Zgodnie z tym twierdzeniem, kraje katolickie nie odgrywały znaczącej roli w narodzinach kapitalizmu8.
Na podstawie powyższego zestawienia idei kilku przedstawicieli młodszej szkoły historycznej można stwierdzić, że nurt ten przejawił bardzo szerokie pole badań i obserwacji. Są one w znacznie większym stopniu racjonalne i akceptowalne niż poglądy starszej szkoły historycznej. Nie negują one kategorycznie dorobku ekonomii klasycznej, w pewnych przypadkach korzystają nawet z jej dorobku. Młodsza szkoła historyczna swoje istnienie opiera na kilku założeniach, które są silniej lub słabiej akcentowane w poglądach każdego z jej przedstawicieli. Po pierwsze, na życie gospodarcze wpływ ma sfera psychologiczna, która motywuje oraz wpływa na działanie człowieka, autora zjawisk. Po drugie, gospodarka kapitalistyczna jest pożądaną formą rozwoju gospodarczego. Według przedstawicieli młodszej szkoły historycznej może stanowić podstawę stabilizacji gospodarczej, głównie poprzez zrzeszenie się przedsiębiorców w formie karteli oraz działanie związków zawodowych. Trzecim argumentem jest zwrócenie uwagi na dynamikę zjawisk gospodarczych ulegających ciągłym zmianom, a nie rozpatrywanie ich, jak do tej pory, w ujęciu statycznym. Po czwarte, uznano istnienie pewnych praw ekonomicznych nie mających charakteru uniwersalnego, ponieważ prawa te są formułowane w konkretnych warunkach (czas i miejsce). Po piąte, szkoła historyczna rozpowszechniła budowę modeli ekonomicznych, które w znacznym stopniu ułatwiły interpretację zjawisk ekonomicznych oraz ich klasyfikację
1 J.Górski, T.Kowalik, W.Sierpiński, „Historia powszechnej myśli ekonomicznej 1870-1950”, PWN, Warszawa 1967, str. 105.
3 „Historia myśli ekonomicznej”, red. S.Żurawicki, Wyd. im Ossolińskich, Wrocław 1979, str. 221.
4 J.Górski, T.Kowalik, W.Sierpiński, „Historia powszechnej myśli ekonomicznej 1870-1950”, PWN, Warszawa 1967, s. 109.
5 J.Górski, T.Kowalik, W.Sierpiński, „Historia powszechnej myśli ekonomicznej 1870-1950”, PWN, Warszawa 1967, s. 110
6 „Zarys dziejów myśli ekonomicznej”, red. S.Żurawicki, Wyd. im. Ossolińskich, Wrocław 1965, s. 354.
7 G.Spychalski, „Zarys historii myśli ekonomicznej”, PWN, Łódź 1999, s. 182.
8 G.Spychalski, „Zarys historii myśli ekonomicznej”, PWN, Łódź 1999, s. 183.
